11-04-2006, 12:28 AM
Eğer büyük bir kabuk betiği yazdıysanız neler olduğunu bilirsiniz. Bir özellik daha eklemek istersiniz; ancak program yeterince büyük ve yavaş olmuştur ya da istediğiniz özelliğe sadece C aracılığıyla erişilebilir... Genellikle program C ile baştan yazılmaya değecek önemde değildir ya da kabukta kolay olduğu halde C'de zor elde edilen özellikleri vardır. Belki de C ile yeterince iyi değilsiniz.
Bir diğer durum düşünün: birkaç C kütüphanesi ile çalışmanız gerekiyor ve normal yaz/derle/dene/tekrar derle döngüsü çok yavaş geliyor ve daha hızlı program yazmaya ihtiyacınız var. Belki de genişletilebilir bir program yazacaksınız; ancak bunun için yeni bir dil tasarlayıp bunun için gerekli yorumlayıcıyı yazıp programınıza ekleyeceksiniz.
Bu gibi durumlarda Python tam aradığınız dil olabilir. Python kullanımı basit fakat gerçek bir dildir. Büyük programlar için kabuktan daha uygundur ve C'den çok daha fazla hata denetimi yapar. Python çok yüksek seviyeli bir dil olup C ile verimli şekilde yazılması günler alabilecek yüksek seviyeli veri türlerine sahiptir (sözlükler ve listeler gibi). Daha genel veri türleri sayesinde Python Awk hatta Perl'den çok daha geniş bir yelpazede uygulama alanı bulabilir. Ayrıca Python'da pek çok şey en az o dillerdeki kadar kolaydır.
Python ile programlarınızı daha sonra diğer Python programlarınızda tekrar kullanabileceğiniz modüllere ayırabilirsiniz. Python geniş bir standart modül kolleksiyonu ile size gelmektedir. Dosya giriş/çıkışı, ses, resim, matematiksel işlemler vs. ile ilgili modüller de vardır.
Python yorumlanan bir dil olduğu için program geliştirme sırasında size önemli miktarda zaman kazandırabilir. Çünkü derleme ve ilintileme gerekmemektedir. Yorumlayıcıyı etkileşimli olarak da kullanabilirsiniz; böylece dilin özelliklerini kolayca deneyebilir, hızlı bir şekilde küçük programlar yazabilir, ya da aşağıdan-yukarı program geliştirme sırasında işlevlerinizi test edebilirsiniz. Yorumlayıcı bir hesap makinesi olarak da kullanılabilir.
Python ile son derece sıkı ve okunabilir programlar yazabilirsiniz. Birkaç nedenden Python programları eşdeğer C veya C++ programlarından çok daha kısadırlar:
* Yüksek seviyeli veri türleri ile karmaşık işlemler tek bir ifade ile yazılabilir.
* Deyimlerin gruplanması, başlama/bitme deyimleri (begin, end veya {} gibi) yerine blokların girintili yazılması ile sağlanır.
* Değişken veya argüman bildirimlerinin yapılması gerekmez.
Python genişletilebilir: Eğer C programlamayı biliyorsanız Python'a kolayca yeni modüller ekleyebilir ya da programınızın hızlı çalışması gereken kısımlarını C ile yazabilirsiniz. C programlarınıza da Python yorumlayıcısını bağlayabilir ve Python ile ek özellikler eklenebilen programlar yazabilirsiniz.
Python programlama dili adını korkunç bir sürüngenden değil, `Monty Python's Flying Circus'' adlı bir BBC komedi dizisinden almıştır.
birkac kod:
>>> x = int(raw_input("Lütfen bir sayı girin: "))
>>> if x < 0:
... x = 0
... print 'Negatif sayı sıfırlandı'
... elif x == 0:
... print 'Sıfır'
... elif x == 1:
... print 'Bir'
... else:
... print 'Birden büyük'
...
>>> # Bazı dizgelerin boylarını ölçelim:
... a = ['kedi', 'pencere', 'kertenkele']
>>> for x in a:
... print x, len(x)
...
kedi 4
pencere 7
kertenkele 10
>>> for x in a[:]: # tüm listenin bir kopyasını oluştur
... if len(x) > 8: a.insert(0, x)
...
>>> a
['kertenkele', 'kedi', 'pencere', 'kertenkele']
>>> range(10)
[0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9]
>>> range(5, 10)
[5, 6, 7, 8, 9]
>>> range(0, 10, 3)
[0, 3, 6, 9]
>>> range(-10, -100, -30)
[-10, -40, -70]
>>> a = ['Python', 'programlama', 'öğrenmek', 'çok', 'kolay !']
>>> for i in range(len(a)):
... print i, a[i]
...
0 Python
1 programlama
2 öğrenmek
3 çok
4 kolay
break deyimi, C'de olduğu gibi, içinde kaldığı en küçük for veya while döngüsünden çıkılmasına ve döngü deyiminin tamamen sona ermesine neden olur.
continue deyimi döngü içindeki diğer deyimlerin atlanıp bir sonraki yineleme işleminin başlamasına sebep olur.
Döngülerde else ifadesi de kullanılabilir; else bloğu döngü bittiğinde (for için) veya devamlılık koşulu geçersiz olduğunda (while için) işletilir; fakat döngü break deyimi ile sona erdiyse işletilmez. Bunu asal sayılar bulan aşağıdaki örnekte görebilirsiniz:
>>> for n in range(2, 10):
... for x in range(2, n):
... if n % x == 0:
... print n, 'asal sayı değil. çarpanlar:', x, '*', n/x
... break
... else:
... # çarpan bulunmadan döngü biter ise
... print n, 'asal sayıdır'
...
2 asal sayıdır
3 asal sayıdır
4 asal sayı değil. çarpanlar: 2 * 2
5 asal sayıdır
6 asal sayı değil. çarpanlar: 2 * 3
7 asal sayıdır
8 asal sayı değil. çarpanlar: 2 * 4
9 asal sayı değil. çarpanlar: 3 * 3
pass deyimi hiçbir şey yapmaz. Python sözdizim kurallarına göre bir ifadenin gerekli olduğu, fakat programın bir şey yapması gerekmediği zaman kullanılabilir:
>>> while 1:
... pass # klavyeden CTRL+C ile kesilene kadar sürer
...
İşlev Tanımlama
Herhangi bir değere kadar Fibonacci serisi yazan bir işlev yazalım:
>>> def fib(n): # n'e kadar Fibonacci serisini yazdır
... "n'e kadar Fibonacci serisini yazdır"
... a, b = 0, 1
... while b < n:
... print b,
... a, b = b, a+b
...
>>> # Tanımladığımız işlevi çağıralım:
... fib(2000)
1 1 2 3 5 8 13 21 34 55 89 144 233 377 610 987 1597
Argüman Değerlerini Önceden Belirleme
İşlev argümanlarına öntanımlı değerler atamak da mümkündür. Böylece çağıran işlev bu argümanları sağlamazsa bunlar önceden belirlenmiş öntanımlı değerlerini alırlar. Örnek:
def onay_al(prompt, denemeler=4, sikayet='Evet veya hayır, lütfen !'):
while True:
ok = raw_input(prompt)
if ok in ('e', 'evet'): return 1
if ok in ('h', 'hayır'): return 0
denemeler = denemeler - 1
if denemeler < 0: raise IOError, 'kararsız kullanıcı'
print sikayet
Bu işlev onay_al('Programdan çıkmak istiyor musunuz?') ya da onay_al('Dosyayı silmek istiyor musunuz?', 2) şeklinde çağırılabilir.
Listeler üzerine Daha Fazla Bilgi
Liste veri türünün birkaç yöntemi daha var. İşte liste nesnelerinin bütün yöntemleri:
append(x)
Listenin sonuna bir eleman ekler; a[len(a):] = [x] ifadesine denktir.
extend(L)
Listeyi verilen listedeki tüm elemanarı ekleyerek genişletir; a[len(a):] = L ifadesine denktir.
insert(i, x)
Belirtilen konuma bir eleman yerleştirir. İlk argüman elemanın yerleştirileceği indistir. a.insert(0, x) ifadesi x'i listenin başına yerleştirir, ve a.insert(len(a), x) ifadesi a.append(x) ifadesine denktir.
remove(x)
Liste içinde değeri x olan ilk elemanı listeden siler. Böyle bir öğe yok ise bu hatadır.
pop([i])
Belirtilen konumdaki elemanı listeden siler ve bunu geri döndürür. Eğer bir indis belirtilmediyse, a.pop() listedeki son elemanı siler ve geri döndürür. (i etrafındaki köşeli ayraçlar bu parametreanin seçimlik olduğunu belirtir. Bu yazım biçimini Python belgelerinde sıkça görebilirsiniz.)
index(x)
Değeri x olan elemanın indisini geri döndürür. Böyle bir eleman yok ise bu hatadır.
count(x)
x'in listede kaç adet bulunduğunu bulur ve bu değeri geri döndürür.
sort()
Listenin elemanlarını sıralar - yerinde.
reverse()
Listenin sırasını tersine çevirir - yerinde.
Liste yöntemlerinin çoğunu kullanan bir örnek:
>>> a = [66.6, 333, 333, 1, 1234.5]
>>> print a.count(333), a.count(66.6), a.count('x')
2 1 0
>>> a.insert(2, -1)
>>> a.append(333)
>>> a
[66.6, 333, -1, 333, 1, 1234.5, 333]
>>> a.index(333)
1
>>> a.remove(333)
>>> a
[66.6, -1, 333, 1, 1234.5, 333]
>>> a.reverse()
>>> a
[333, 1234.5, 1, 333, -1, 66.6]
>>> a.sort()
>>> a
[-1, 1, 66.6, 333, 333, 1234.5]
del Deyimi
del deyimi ile bir listeden indisi verilen bir eleman silinebilir. Bu deyim ile bir listeden dilimler de silinebilir (bunu daha önce dilimlere boş bir liste atayarak yapmıştık). Örnek:
>>> a
[-1, 1, 66.6, 333, 333, 1234.5]
>>> del a[0]
>>> a
[1, 66.6, 333, 333, 1234.5]
>>> del a[2:4]
>>> a
[1, 66.6, 1234.5]
del deyimi tamamen silmek için de kullanılabilir:
>>> del a
Bu aşamadan sonra a ismine başvuru bir hatadır (aynı isme başka bir değer atanana kadar). Daha sonra del için başka kullanım alanları da göreceğiz.
Demetler (tuples)
Listelerin ve dizgelerin indisleme ve dilimleme gibi pek çok ortak özellikleri olduğunu grdük. Bunlar sıra şeklindeki iki veri türüdürler. Python gelişmekte olan bir dil; diğer sıra şeklindeki veri türleri de Python'a eklenebilir. Demet de başka bir sıra şekilli standart veri türüdür.
Bir demet virgül ile ayrılmış bir kaç değerden oluşur.
>>> t = 12345, 54321, 'merhaba!'
>>> t[0]
12345
>>> t
(12345, 54321, 'merhaba!')
>>> # demetler iç içe kullanılabilirler :
... u = t, (1, 2, 3, 4, 5)
>>> u
((12345, 54321, 'merhaba!'), (1, 2, 3, 4, 5))
Gördüğünüz gibi çıktıda demetler daima parantez içinde görünürler; ki iç içe geçmiş demetler belli olsun. Demetler parantezli veya parantezsiz olarak yazılabilirler; ancak parantezler genelikle gereklidirler (özellikle de demet daha büyük bir ifadenin içinde geçiyorsa).
Demetlerin pekçok kullanım alanı var: (x, y) koordinat çifti, veri tabanındaki işçi kayıtları vb. gibi. Demetler de dizgeler gibi değerleri değiştirilemez veri türleridir; bunların elemanlarına atama yapılamaz (fakat dilimleme ve birleştirme aracılığı ile bu etki sağlanabilir). Ayrıca değiştirilebilen elemanlardan oluşan demetler oluşturmak da mümkündür (örnek: listelerden oluşan bir demet).
Sıfır veya bir elemanlı demetlerin oluşturulması ile ilgili özel bir problem var: bunların ifade edilmesini sağlayan sözdizim biraz acayip. Boş demetler bir çift boş parantez ile ifade edilir. Tek elemanı olan bir demet için ise elemandan sonra bir virgül kullanılır (tek bir değeri parantez içine almak yeterli değildir). Çirkin ama etkili. Örnek:
>>> bos = ()
>>> tekOge = 'merhaba', # <--satır sonundaki virgüle dikkat
>>> len(bos)
0
>>> len(tekOge)
1
>>> tekOge
('merhaba',)
t = 12345, 54321, 'merhaba!' ifadesi demetleme (tuple packing) işlemine bir örnektir: 12345, 54321 ve 'merhaba!' değerleri bir demet içinde toplanmışlardır. Bu işlemin tersi de mümkün:
>>> x, y, z = t
Doğal olarak, buna demet açma (sequence unpacking) deniyor. Demet açma sol taraftaki değişken sayısının sıra içindeki öğe sayısına eşit olmasını gerektirir. Çoklu değer atama işleminin aslında demetleme ve demet açmanın bir bileşimi olduğuna dikkat edin.
Burada küçük bir asimetri var: birden fazla değeri demetleme her zaman bir demet oluşturur ve demet açma herhangi bir sıra için yapılabilir. Örnek:
>>> paket = 'xyz' # bir dizge
>>> a,b,c = paket
>>> a
'x'
>>> b
'y'
>>> c
'z'
Sözlükler (Çağrışımlı Listeler)
Python'da bulunan bir diğer faydalı veri türü de sözlüktür. Sözlükler diğer programlama dillerinde ``çağrışımlı bellek'' (associative memory) veya ``çağrışımlı dizi'' (associative array) olarak bilinirler. Sayılarla indislenen sıralardan farklı olarak, sözlükler anahtarlar (key) ile indislenirler. Anahtar değiştirilemeyen türdeki herhangi bir veri türünde olabilir. Sayılar ve dizgeler her zaman anahtar olabilirler. Demetler de sayılar, dizgeler veya demetler içerdikleri sürece anahtar olabilirler. Bir demet doğrudan ya da dolaylı olarak değiştirilebilir bir nesne içeriyorsa anahtar olarak kullanılamaz. Listeler anahtar olamazlar, çünkü append() ile extend() yöntemleri, dilimleme ve indise değer atama ile değiştirilebilirler.
Bir sözlük anahtar : değer çiftlerinden oluşur. Bir anahtar sözlükte sadece bir defa bulunabilir. Bir çift çengelli parantez boş bir sözlük yaratır : {}. Çengelli parantezlerin içine virgülle ayrılmış anahtar : değer çiftleri koymak anahtar ve değer çiftlerine ilk değerlerini verir. Çıktıya da sözlükler aynı şekilde yazılırlar.
Sözlüklerle ilgili ana işlemler bir değerin bir anahtar ile saklanması ve anahtar verildiğinde değerin bulunmasıdır. del kullanarak bir anahtar : değer çiftini silmek mümkündür. Zaten mevcut olan bir anahtar kullanarak bir değer eklerseniz bu anahtarla bağlantılı eski değer unutulur. Mevcut olmayan bir anahtar ile değer istemek hatalıdır.
Sözlük nesnesinin keys() yöntemi listedeki bütün anahtarların listesini rasgele sıralı olarak geri döndürür (sıralamak isterseniz listenin sort() yönteminden faydalanabilirsiniz). Bir anahtarın sözlükte olup olmadığını görmek için sözlüğün has_key() yöntemi kullanılır.
İşte sözlük kullanan küçük bir örnek:
>>> tel = {'jack': 4098, 'sape': 4139}
>>> tel['guido'] = 4127
>>> tel
{'sape': 4139, 'guido': 4127, 'jack': 4098}
>>> tel['jack']
4098
>>> del tel['sape']
>>> tel['irv'] = 4127
>>> tel
{'guido': 4127, 'irv': 4127, 'jack': 4098}
>>> tel.keys()
['guido', 'irv', 'jack']
>>> tel.has_key('guido')
1
dict() işlevi anahtar-değer çiftlerinden oluşan demetlerden sözlükler üretir. Çiftlerin bir kalıba uyduğu durumlarda, liste üreteçleri ile anahtar-değer çiftleri kısaca ifade edilebilir.
>>> dict([('sape', 4139), ('guido', 4127), ('jack', 4098)])
{'sape': 4139, 'jack': 4098, 'guido': 4127}
>>> dict([(x, x**2) for x in vec]) # liste üreteci kullanarak
{2: 4, 4: 16, 6: 36}
Döngü Teknikleri
Sözlükler üzerinde döngüler kurarken o anki değer items() yöntemi ile aynı anda elde edilebilir.
>>> knights = {'gallahad': 'the pure', 'robin': 'the brave'}
>>> for k, v in knights.items():
... print k, v
...
gallahad the pure
robin the brave
Bir sıra üzerinde dönerken konum indisi ve ona karşılık gelen değer de enumerate() işlevini kullanarak aynı anda elde edilebilir.
>>> for i, v in enumerate(['tic', 'tac', 'toe']):
... print i, v
...
0 tic
1 tac
2 toe
Aynı anda iki sıra üzerinde ilerlemek için ise zip() işlevi ile bunlar çiftler haline getirilebilir.
>>> sorular = ['adın', 'görevin', 'favori rengin']
>>> cevaplar = ['Adnan', 'Uyumak', 'Mavi']
>>> for s, c in zip(sorular, cevaplar):
... print 'Senin %s ne? %s.' % (s, c)
...
Senin adın ne? Adnan.
Senin görevin ne? Uyumak.
Senin favori rengin ne? Mavi.
Koşullu İfadeler üzerine Daha Fazla Bilgi
while ve if deyimlerinde kıyaslama dışında da işleçler kullanılabilir.
in ve not kıyaslama işleçleri bir değerin bir sıra içinde olup olmadığını sınarlar.
is ve is not işleçleri iki nesnenin tamamen aynı nesne olup olmadıklarını sınarlar (bu sadece liste gibi değiştirilebilir nesnelerde önemlidir).
Bütün kıyaslama işleçleri aynı önceliğe sahiptirler ve bu sayısal işleçlerinkinden düşüktür.
Kıyaslamalar zincirlenebilir: a < b == c gibi.
Kıyaslamalar mantıksal işleçler and ve or ile birleştirilebilirler ve kıyaslamanın sonucu (ya da herhangi bir mantıksal ifade) not ile değillenebilirler. Bunların hepsi de kıyaslama işleçlerinden düşük önceliğe sahiptirler ve aralarında en yüksek öncelikli olan not ve en düşük öncelikli olan or işleçidir. Örneğin A and not B or C ifadesi (A and (not B)) or C ifadesine eştir. İstenen bileşimi elde etmek için parantezler kullanılabilir.
and ve or mantıksal işleçlerine kısa devre işleç de denir. Bunların argümanları soldan sağa değerlendirilir ve sonuç belli olur olmaz değerlendirme işlemi kesilir. Örneğin A ve C doğru, fakat B yanlış olsun. A and B and C ifadesinde C ifadesi değerlendirilmez (çünkü C'nin değeri sonucu değiştirmez). Genel olarak bir kısa devre işleçi Bool değil de genel bir değer gibi kullanıldığında en son değerlendirilen argümanın değeri geri döndürülür.
Bir kıyaslamanın ya da mantıksal ifadenin sonucunu bir değişkene atamak mümkündür:
>>> string1, string2, string3 = '', 'Trondheim', 'Hammer Dance'
>>> non_null = string1 or string2 or string3
>>> non_null
'Trondheim'
C dilinin tersine, Python'da ifadelerin içinde atama olamayacağına dikkat edin. C programcıları bundan şikayetçi olabilirler; ancak bu C programlarında sık karşılaşılan bazı hataları engellemektedir (== yerine = yazmak gibi).
Listeler, Dizgeler ve Demetler Arasında Kıyaslama
Sıra nesneleri yine sıra şeklindeki diğer nesnelerle kıyaslanabilirler. Önce ilk iki eleman kıyaslanır. Bunlar farklı ise sonuç belli olmuştur; eşit olmaları halinde sonraki iki eleman kıyaslanır ve sıralardan biri tükenene kadar bu işlem tekrarlanır. Eğer kıyaslanan iki öğe de sıra ise bunlar da kendi aralarında kıyaslanırlar. İki sıranın bütün öğeleri aynı bulunursa bu sıralar eşit kabul edilir. Eğer bir sıra diğerinin başından bir kısmı ile aynı ise kısa olan sıra küçük kabul edilir. Karakterlerin kıyaslanmasında ASCII karakter sırası kullanılır. Aynı türden sıraların kıyaslanmasına bazı örnekler :
(1, 2, 3) < (1, 2, 4)
[1, 2, 3] < [1, 2, 4]
'ABC' < 'C' < 'Pascal' < 'Python'
(1, 2, 3, 4) < (1, 2, 4)
(1, 2) < (1, 2, -1)
(1, 2, 3) == (1.0, 2.0, 3.0)
(1, 2, ('aa', 'ab')) < (1, 2, ('abc', 'a'), 4)
Farklı türden nesnelerin kıyaslanmasının yasal olduğuna dikkat edin. Türler alfabetik sırayla dizilmiştir (ingilizce isimlerine göre). Yani: liste < dizge < demet (list < string < tuple). [87]
[87] Değişik türlerin kıyaslanmasına ilişkin kurallara güvenilmemeli; gelecek Python sürümlerinde bu kurallar değişebilir!
Bir diğer durum düşünün: birkaç C kütüphanesi ile çalışmanız gerekiyor ve normal yaz/derle/dene/tekrar derle döngüsü çok yavaş geliyor ve daha hızlı program yazmaya ihtiyacınız var. Belki de genişletilebilir bir program yazacaksınız; ancak bunun için yeni bir dil tasarlayıp bunun için gerekli yorumlayıcıyı yazıp programınıza ekleyeceksiniz.
Bu gibi durumlarda Python tam aradığınız dil olabilir. Python kullanımı basit fakat gerçek bir dildir. Büyük programlar için kabuktan daha uygundur ve C'den çok daha fazla hata denetimi yapar. Python çok yüksek seviyeli bir dil olup C ile verimli şekilde yazılması günler alabilecek yüksek seviyeli veri türlerine sahiptir (sözlükler ve listeler gibi). Daha genel veri türleri sayesinde Python Awk hatta Perl'den çok daha geniş bir yelpazede uygulama alanı bulabilir. Ayrıca Python'da pek çok şey en az o dillerdeki kadar kolaydır.
Python ile programlarınızı daha sonra diğer Python programlarınızda tekrar kullanabileceğiniz modüllere ayırabilirsiniz. Python geniş bir standart modül kolleksiyonu ile size gelmektedir. Dosya giriş/çıkışı, ses, resim, matematiksel işlemler vs. ile ilgili modüller de vardır.
Python yorumlanan bir dil olduğu için program geliştirme sırasında size önemli miktarda zaman kazandırabilir. Çünkü derleme ve ilintileme gerekmemektedir. Yorumlayıcıyı etkileşimli olarak da kullanabilirsiniz; böylece dilin özelliklerini kolayca deneyebilir, hızlı bir şekilde küçük programlar yazabilir, ya da aşağıdan-yukarı program geliştirme sırasında işlevlerinizi test edebilirsiniz. Yorumlayıcı bir hesap makinesi olarak da kullanılabilir.
Python ile son derece sıkı ve okunabilir programlar yazabilirsiniz. Birkaç nedenden Python programları eşdeğer C veya C++ programlarından çok daha kısadırlar:
* Yüksek seviyeli veri türleri ile karmaşık işlemler tek bir ifade ile yazılabilir.
* Deyimlerin gruplanması, başlama/bitme deyimleri (begin, end veya {} gibi) yerine blokların girintili yazılması ile sağlanır.
* Değişken veya argüman bildirimlerinin yapılması gerekmez.
Python genişletilebilir: Eğer C programlamayı biliyorsanız Python'a kolayca yeni modüller ekleyebilir ya da programınızın hızlı çalışması gereken kısımlarını C ile yazabilirsiniz. C programlarınıza da Python yorumlayıcısını bağlayabilir ve Python ile ek özellikler eklenebilen programlar yazabilirsiniz.
Python programlama dili adını korkunç bir sürüngenden değil, `Monty Python's Flying Circus'' adlı bir BBC komedi dizisinden almıştır.
birkac kod:
>>> x = int(raw_input("Lütfen bir sayı girin: "))
>>> if x < 0:
... x = 0
... print 'Negatif sayı sıfırlandı'
... elif x == 0:
... print 'Sıfır'
... elif x == 1:
... print 'Bir'
... else:
... print 'Birden büyük'
...
>>> # Bazı dizgelerin boylarını ölçelim:
... a = ['kedi', 'pencere', 'kertenkele']
>>> for x in a:
... print x, len(x)
...
kedi 4
pencere 7
kertenkele 10
>>> for x in a[:]: # tüm listenin bir kopyasını oluştur
... if len(x) > 8: a.insert(0, x)
...
>>> a
['kertenkele', 'kedi', 'pencere', 'kertenkele']
>>> range(10)
[0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9]
>>> range(5, 10)
[5, 6, 7, 8, 9]
>>> range(0, 10, 3)
[0, 3, 6, 9]
>>> range(-10, -100, -30)
[-10, -40, -70]
>>> a = ['Python', 'programlama', 'öğrenmek', 'çok', 'kolay !']
>>> for i in range(len(a)):
... print i, a[i]
...
0 Python
1 programlama
2 öğrenmek
3 çok
4 kolay
break deyimi, C'de olduğu gibi, içinde kaldığı en küçük for veya while döngüsünden çıkılmasına ve döngü deyiminin tamamen sona ermesine neden olur.
continue deyimi döngü içindeki diğer deyimlerin atlanıp bir sonraki yineleme işleminin başlamasına sebep olur.
Döngülerde else ifadesi de kullanılabilir; else bloğu döngü bittiğinde (for için) veya devamlılık koşulu geçersiz olduğunda (while için) işletilir; fakat döngü break deyimi ile sona erdiyse işletilmez. Bunu asal sayılar bulan aşağıdaki örnekte görebilirsiniz:
>>> for n in range(2, 10):
... for x in range(2, n):
... if n % x == 0:
... print n, 'asal sayı değil. çarpanlar:', x, '*', n/x
... break
... else:
... # çarpan bulunmadan döngü biter ise
... print n, 'asal sayıdır'
...
2 asal sayıdır
3 asal sayıdır
4 asal sayı değil. çarpanlar: 2 * 2
5 asal sayıdır
6 asal sayı değil. çarpanlar: 2 * 3
7 asal sayıdır
8 asal sayı değil. çarpanlar: 2 * 4
9 asal sayı değil. çarpanlar: 3 * 3
pass deyimi hiçbir şey yapmaz. Python sözdizim kurallarına göre bir ifadenin gerekli olduğu, fakat programın bir şey yapması gerekmediği zaman kullanılabilir:
>>> while 1:
... pass # klavyeden CTRL+C ile kesilene kadar sürer
...
İşlev Tanımlama
Herhangi bir değere kadar Fibonacci serisi yazan bir işlev yazalım:
>>> def fib(n): # n'e kadar Fibonacci serisini yazdır
... "n'e kadar Fibonacci serisini yazdır"
... a, b = 0, 1
... while b < n:
... print b,
... a, b = b, a+b
...
>>> # Tanımladığımız işlevi çağıralım:
... fib(2000)
1 1 2 3 5 8 13 21 34 55 89 144 233 377 610 987 1597
Argüman Değerlerini Önceden Belirleme
İşlev argümanlarına öntanımlı değerler atamak da mümkündür. Böylece çağıran işlev bu argümanları sağlamazsa bunlar önceden belirlenmiş öntanımlı değerlerini alırlar. Örnek:
def onay_al(prompt, denemeler=4, sikayet='Evet veya hayır, lütfen !'):
while True:
ok = raw_input(prompt)
if ok in ('e', 'evet'): return 1
if ok in ('h', 'hayır'): return 0
denemeler = denemeler - 1
if denemeler < 0: raise IOError, 'kararsız kullanıcı'
print sikayet
Bu işlev onay_al('Programdan çıkmak istiyor musunuz?') ya da onay_al('Dosyayı silmek istiyor musunuz?', 2) şeklinde çağırılabilir.
Listeler üzerine Daha Fazla Bilgi
Liste veri türünün birkaç yöntemi daha var. İşte liste nesnelerinin bütün yöntemleri:
append(x)
Listenin sonuna bir eleman ekler; a[len(a):] = [x] ifadesine denktir.
extend(L)
Listeyi verilen listedeki tüm elemanarı ekleyerek genişletir; a[len(a):] = L ifadesine denktir.
insert(i, x)
Belirtilen konuma bir eleman yerleştirir. İlk argüman elemanın yerleştirileceği indistir. a.insert(0, x) ifadesi x'i listenin başına yerleştirir, ve a.insert(len(a), x) ifadesi a.append(x) ifadesine denktir.
remove(x)
Liste içinde değeri x olan ilk elemanı listeden siler. Böyle bir öğe yok ise bu hatadır.
pop([i])
Belirtilen konumdaki elemanı listeden siler ve bunu geri döndürür. Eğer bir indis belirtilmediyse, a.pop() listedeki son elemanı siler ve geri döndürür. (i etrafındaki köşeli ayraçlar bu parametreanin seçimlik olduğunu belirtir. Bu yazım biçimini Python belgelerinde sıkça görebilirsiniz.)
index(x)
Değeri x olan elemanın indisini geri döndürür. Böyle bir eleman yok ise bu hatadır.
count(x)
x'in listede kaç adet bulunduğunu bulur ve bu değeri geri döndürür.
sort()
Listenin elemanlarını sıralar - yerinde.
reverse()
Listenin sırasını tersine çevirir - yerinde.
Liste yöntemlerinin çoğunu kullanan bir örnek:
>>> a = [66.6, 333, 333, 1, 1234.5]
>>> print a.count(333), a.count(66.6), a.count('x')
2 1 0
>>> a.insert(2, -1)
>>> a.append(333)
>>> a
[66.6, 333, -1, 333, 1, 1234.5, 333]
>>> a.index(333)
1
>>> a.remove(333)
>>> a
[66.6, -1, 333, 1, 1234.5, 333]
>>> a.reverse()
>>> a
[333, 1234.5, 1, 333, -1, 66.6]
>>> a.sort()
>>> a
[-1, 1, 66.6, 333, 333, 1234.5]
del Deyimi
del deyimi ile bir listeden indisi verilen bir eleman silinebilir. Bu deyim ile bir listeden dilimler de silinebilir (bunu daha önce dilimlere boş bir liste atayarak yapmıştık). Örnek:
>>> a
[-1, 1, 66.6, 333, 333, 1234.5]
>>> del a[0]
>>> a
[1, 66.6, 333, 333, 1234.5]
>>> del a[2:4]
>>> a
[1, 66.6, 1234.5]
del deyimi tamamen silmek için de kullanılabilir:
>>> del a
Bu aşamadan sonra a ismine başvuru bir hatadır (aynı isme başka bir değer atanana kadar). Daha sonra del için başka kullanım alanları da göreceğiz.
Demetler (tuples)
Listelerin ve dizgelerin indisleme ve dilimleme gibi pek çok ortak özellikleri olduğunu grdük. Bunlar sıra şeklindeki iki veri türüdürler. Python gelişmekte olan bir dil; diğer sıra şeklindeki veri türleri de Python'a eklenebilir. Demet de başka bir sıra şekilli standart veri türüdür.
Bir demet virgül ile ayrılmış bir kaç değerden oluşur.
>>> t = 12345, 54321, 'merhaba!'
>>> t[0]
12345
>>> t
(12345, 54321, 'merhaba!')
>>> # demetler iç içe kullanılabilirler :
... u = t, (1, 2, 3, 4, 5)
>>> u
((12345, 54321, 'merhaba!'), (1, 2, 3, 4, 5))
Gördüğünüz gibi çıktıda demetler daima parantez içinde görünürler; ki iç içe geçmiş demetler belli olsun. Demetler parantezli veya parantezsiz olarak yazılabilirler; ancak parantezler genelikle gereklidirler (özellikle de demet daha büyük bir ifadenin içinde geçiyorsa).
Demetlerin pekçok kullanım alanı var: (x, y) koordinat çifti, veri tabanındaki işçi kayıtları vb. gibi. Demetler de dizgeler gibi değerleri değiştirilemez veri türleridir; bunların elemanlarına atama yapılamaz (fakat dilimleme ve birleştirme aracılığı ile bu etki sağlanabilir). Ayrıca değiştirilebilen elemanlardan oluşan demetler oluşturmak da mümkündür (örnek: listelerden oluşan bir demet).
Sıfır veya bir elemanlı demetlerin oluşturulması ile ilgili özel bir problem var: bunların ifade edilmesini sağlayan sözdizim biraz acayip. Boş demetler bir çift boş parantez ile ifade edilir. Tek elemanı olan bir demet için ise elemandan sonra bir virgül kullanılır (tek bir değeri parantez içine almak yeterli değildir). Çirkin ama etkili. Örnek:
>>> bos = ()
>>> tekOge = 'merhaba', # <--satır sonundaki virgüle dikkat
>>> len(bos)
0
>>> len(tekOge)
1
>>> tekOge
('merhaba',)
t = 12345, 54321, 'merhaba!' ifadesi demetleme (tuple packing) işlemine bir örnektir: 12345, 54321 ve 'merhaba!' değerleri bir demet içinde toplanmışlardır. Bu işlemin tersi de mümkün:
>>> x, y, z = t
Doğal olarak, buna demet açma (sequence unpacking) deniyor. Demet açma sol taraftaki değişken sayısının sıra içindeki öğe sayısına eşit olmasını gerektirir. Çoklu değer atama işleminin aslında demetleme ve demet açmanın bir bileşimi olduğuna dikkat edin.
Burada küçük bir asimetri var: birden fazla değeri demetleme her zaman bir demet oluşturur ve demet açma herhangi bir sıra için yapılabilir. Örnek:
>>> paket = 'xyz' # bir dizge
>>> a,b,c = paket
>>> a
'x'
>>> b
'y'
>>> c
'z'
Sözlükler (Çağrışımlı Listeler)
Python'da bulunan bir diğer faydalı veri türü de sözlüktür. Sözlükler diğer programlama dillerinde ``çağrışımlı bellek'' (associative memory) veya ``çağrışımlı dizi'' (associative array) olarak bilinirler. Sayılarla indislenen sıralardan farklı olarak, sözlükler anahtarlar (key) ile indislenirler. Anahtar değiştirilemeyen türdeki herhangi bir veri türünde olabilir. Sayılar ve dizgeler her zaman anahtar olabilirler. Demetler de sayılar, dizgeler veya demetler içerdikleri sürece anahtar olabilirler. Bir demet doğrudan ya da dolaylı olarak değiştirilebilir bir nesne içeriyorsa anahtar olarak kullanılamaz. Listeler anahtar olamazlar, çünkü append() ile extend() yöntemleri, dilimleme ve indise değer atama ile değiştirilebilirler.
Bir sözlük anahtar : değer çiftlerinden oluşur. Bir anahtar sözlükte sadece bir defa bulunabilir. Bir çift çengelli parantez boş bir sözlük yaratır : {}. Çengelli parantezlerin içine virgülle ayrılmış anahtar : değer çiftleri koymak anahtar ve değer çiftlerine ilk değerlerini verir. Çıktıya da sözlükler aynı şekilde yazılırlar.
Sözlüklerle ilgili ana işlemler bir değerin bir anahtar ile saklanması ve anahtar verildiğinde değerin bulunmasıdır. del kullanarak bir anahtar : değer çiftini silmek mümkündür. Zaten mevcut olan bir anahtar kullanarak bir değer eklerseniz bu anahtarla bağlantılı eski değer unutulur. Mevcut olmayan bir anahtar ile değer istemek hatalıdır.
Sözlük nesnesinin keys() yöntemi listedeki bütün anahtarların listesini rasgele sıralı olarak geri döndürür (sıralamak isterseniz listenin sort() yönteminden faydalanabilirsiniz). Bir anahtarın sözlükte olup olmadığını görmek için sözlüğün has_key() yöntemi kullanılır.
İşte sözlük kullanan küçük bir örnek:
>>> tel = {'jack': 4098, 'sape': 4139}
>>> tel['guido'] = 4127
>>> tel
{'sape': 4139, 'guido': 4127, 'jack': 4098}
>>> tel['jack']
4098
>>> del tel['sape']
>>> tel['irv'] = 4127
>>> tel
{'guido': 4127, 'irv': 4127, 'jack': 4098}
>>> tel.keys()
['guido', 'irv', 'jack']
>>> tel.has_key('guido')
1
dict() işlevi anahtar-değer çiftlerinden oluşan demetlerden sözlükler üretir. Çiftlerin bir kalıba uyduğu durumlarda, liste üreteçleri ile anahtar-değer çiftleri kısaca ifade edilebilir.
>>> dict([('sape', 4139), ('guido', 4127), ('jack', 4098)])
{'sape': 4139, 'jack': 4098, 'guido': 4127}
>>> dict([(x, x**2) for x in vec]) # liste üreteci kullanarak
{2: 4, 4: 16, 6: 36}
Döngü Teknikleri
Sözlükler üzerinde döngüler kurarken o anki değer items() yöntemi ile aynı anda elde edilebilir.
>>> knights = {'gallahad': 'the pure', 'robin': 'the brave'}
>>> for k, v in knights.items():
... print k, v
...
gallahad the pure
robin the brave
Bir sıra üzerinde dönerken konum indisi ve ona karşılık gelen değer de enumerate() işlevini kullanarak aynı anda elde edilebilir.
>>> for i, v in enumerate(['tic', 'tac', 'toe']):
... print i, v
...
0 tic
1 tac
2 toe
Aynı anda iki sıra üzerinde ilerlemek için ise zip() işlevi ile bunlar çiftler haline getirilebilir.
>>> sorular = ['adın', 'görevin', 'favori rengin']
>>> cevaplar = ['Adnan', 'Uyumak', 'Mavi']
>>> for s, c in zip(sorular, cevaplar):
... print 'Senin %s ne? %s.' % (s, c)
...
Senin adın ne? Adnan.
Senin görevin ne? Uyumak.
Senin favori rengin ne? Mavi.
Koşullu İfadeler üzerine Daha Fazla Bilgi
while ve if deyimlerinde kıyaslama dışında da işleçler kullanılabilir.
in ve not kıyaslama işleçleri bir değerin bir sıra içinde olup olmadığını sınarlar.
is ve is not işleçleri iki nesnenin tamamen aynı nesne olup olmadıklarını sınarlar (bu sadece liste gibi değiştirilebilir nesnelerde önemlidir).
Bütün kıyaslama işleçleri aynı önceliğe sahiptirler ve bu sayısal işleçlerinkinden düşüktür.
Kıyaslamalar zincirlenebilir: a < b == c gibi.
Kıyaslamalar mantıksal işleçler and ve or ile birleştirilebilirler ve kıyaslamanın sonucu (ya da herhangi bir mantıksal ifade) not ile değillenebilirler. Bunların hepsi de kıyaslama işleçlerinden düşük önceliğe sahiptirler ve aralarında en yüksek öncelikli olan not ve en düşük öncelikli olan or işleçidir. Örneğin A and not B or C ifadesi (A and (not B)) or C ifadesine eştir. İstenen bileşimi elde etmek için parantezler kullanılabilir.
and ve or mantıksal işleçlerine kısa devre işleç de denir. Bunların argümanları soldan sağa değerlendirilir ve sonuç belli olur olmaz değerlendirme işlemi kesilir. Örneğin A ve C doğru, fakat B yanlış olsun. A and B and C ifadesinde C ifadesi değerlendirilmez (çünkü C'nin değeri sonucu değiştirmez). Genel olarak bir kısa devre işleçi Bool değil de genel bir değer gibi kullanıldığında en son değerlendirilen argümanın değeri geri döndürülür.
Bir kıyaslamanın ya da mantıksal ifadenin sonucunu bir değişkene atamak mümkündür:
>>> string1, string2, string3 = '', 'Trondheim', 'Hammer Dance'
>>> non_null = string1 or string2 or string3
>>> non_null
'Trondheim'
C dilinin tersine, Python'da ifadelerin içinde atama olamayacağına dikkat edin. C programcıları bundan şikayetçi olabilirler; ancak bu C programlarında sık karşılaşılan bazı hataları engellemektedir (== yerine = yazmak gibi).
Listeler, Dizgeler ve Demetler Arasında Kıyaslama
Sıra nesneleri yine sıra şeklindeki diğer nesnelerle kıyaslanabilirler. Önce ilk iki eleman kıyaslanır. Bunlar farklı ise sonuç belli olmuştur; eşit olmaları halinde sonraki iki eleman kıyaslanır ve sıralardan biri tükenene kadar bu işlem tekrarlanır. Eğer kıyaslanan iki öğe de sıra ise bunlar da kendi aralarında kıyaslanırlar. İki sıranın bütün öğeleri aynı bulunursa bu sıralar eşit kabul edilir. Eğer bir sıra diğerinin başından bir kısmı ile aynı ise kısa olan sıra küçük kabul edilir. Karakterlerin kıyaslanmasında ASCII karakter sırası kullanılır. Aynı türden sıraların kıyaslanmasına bazı örnekler :
(1, 2, 3) < (1, 2, 4)
[1, 2, 3] < [1, 2, 4]
'ABC' < 'C' < 'Pascal' < 'Python'
(1, 2, 3, 4) < (1, 2, 4)
(1, 2) < (1, 2, -1)
(1, 2, 3) == (1.0, 2.0, 3.0)
(1, 2, ('aa', 'ab')) < (1, 2, ('abc', 'a'), 4)
Farklı türden nesnelerin kıyaslanmasının yasal olduğuna dikkat edin. Türler alfabetik sırayla dizilmiştir (ingilizce isimlerine göre). Yani: liste < dizge < demet (list < string < tuple). [87]
[87] Değişik türlerin kıyaslanmasına ilişkin kurallara güvenilmemeli; gelecek Python sürümlerinde bu kurallar değişebilir!